Inleiding en context

Donderdagochtend 11 juni 2020, een mooi moment om weer een ´kennisparel´ in jullie mailbox te laten landen. Dit keer over geweld en antisociaal gedrag bij voetbalwedstrijden. Vanwege het COVID-19 virus wordt er op dit moment nog maar mondjesmaat professioneel voetbal gespeeld. De schaduwzijde van de voetbalsport is het aloude gebruik van voetbalvandalisme. Een klein beetje historie om het collectieve geheugen op te frissen. Eind jaren zeventig van de vorige eeuw begonnen de rellen tussen supportersgroepen voor, tijdens en na voetbalwedstrijden in ernst en omvang toe te nemen. Er ontstonden groepen van voornamelijk jeugdige gewelddadige supporters die zich gingen noemen naar het vak of de Side van het stadion van hun club. In de jaren tachtig namen de onregelmatigheden in aantal toe, niet alleen in de vorm van vechtpartijen tijdens wedstrijden, maar ook in de sfeer van vernielingen aan het openbaar vervoer, ernstige ordeverstoringen op het traject naar de stadions en gewelddadigheden daarbinnen.

De climax van voetbalvandalisme vond plaats in België, waar in mei 1985 voor en tijdens de Europacup-finale tussen Liverpool en Juventus in het Brusselse Heizel-stadion 38 toeschouwers werden gedood en 150 gewond raakten. In hetzelfde jaar nog werd in Nederland het Landelijk Overleg Voetbalvandalisme (LOV) geinstalleerd, waarin onder invloed van het beleidsplan ‘Samenleving en criminaliteit’ een geintegreerde aanpak werd voorgestaan. In het LOV waren vertegenwoordigd, de KNVB, de VNG, de ministeries van Binnenlandse Zaken, WVC, Justitie en Verkeer en Waterstaat, evenals de politie en het openbaar ministerie. Tevens werd bij de gemeentepolitie Utrecht het Centraal Informatiepunt Voetbalvandalisme (CIV) ondergebracht waar vanaf het voetbalseizoen 1986/1987 politie- en justitierelevante gegevens over voetbalvandalisme en voetbalvandalen worden geregistreerd (ik was toen nog heerlijk jong, en was bij de opening aanwezig).

In Nederland is op 1 september 2010 de Wet maatregelen bestrijding voetbalvandalisme en ernstige overlast (Wet MBVEO) in werking getreden. De wet kent bevoegdheden toe aan burgemeesters, officieren van justitie en strafrechters die zij kunnen inzetten ter voorkoming van de verstoring van de openbare orde. Voorbeelden van een dergelijke verstoring zijn wijkoverlast, voetbal gerelateerde overlast en overlast tijdens evenementen. De Wet MBVEO is in 2012 – nog geen twee jaar na de inwerkingtreding van de wet – al een eerste maal geëvalueerd: https://www.wodc.nl/onderzoeksdatabase/evaluatie-voetbalwet.aspx

In 2014 verscheen het rapport Raak geschoten?: https://wodc.nl/onderzoeksdatabase/2329-effectiviteit-maatregelen-voetbalgerelateerde-overlast-en-geweld.aspx In dit onderzoeksrapport wordt een beeld gegeven van de aard, omvang en ontwikkeling van geweld en overlast rondom het voetbal. Centraal staan echter de voetbalmaatregelen. Er is geïnventariseerd welke maatregelen er zijn en vervolgens is onderzocht of deze bijdragen aan het terugdringen van geweld en overlast rondom de wedstrijden in de Eredivisie en de Jupiler League. Ook is nagegaan wat er de komende jaren gedaan kan worden om de sfeer rondom de voetbalwedstrijden (verder) te verbeteren.

In 2015 is de Wet MBVEO aangescherpt. De Minister van Justitie en Veiligheid gaf bij de parlementaire behandeling van de aanscherping van de Wet MBVEO aan dat de wet in 2020 geëvalueerd moest zijn (Eerste Kamerstukken, Vergaderjaar 2014-2015, Handelingen van 23 juni 2015, nr. 9-29). Momenteel loopt deze evaluatie, en is gericht op de doeltreffendheid en effectiviteit van het wettelijk instrumentarium. Een relevante onderzoeksvraag in dit verband is of de wet MBVEO voldoet bij verschillende typen ernstige overlastsituaties. Ook wordt nagegaan hoe vaak de wet wordt toegepast door burgemeesters (en in welke gemeenten) en door officieren van justitie en rechters? Wat is het effect daarvan? In welke gevallen wordt de wet niet toegepast en om welke redenen? In hoeverre worden er rechtsmiddelen aangewend tegen toepassing van de wet en in welke gevallen is de belanghebbende in het gelijk gesteld? Lopend onderzoek dus. Misschien kan de opdrachtnemer leren van de bijgesloten overzichtsrapporten.

Vandaag twee overzichtsrapporten, één waarin de stand van zaken van het huidige voetbalvandalisme wordt beschreven en één waarin een overzicht van de beschikbare interventies wordt gegeven om voetbalvandalisme te voorkomen of tegen te gaan.

Bron

Strang, Lucy, Garrett Baker, Jack Pollard, & Joanna Hofman (2018). Violent and Antisocial Behaviours at Football Events and Factors Associated with these Behaviours: A rapid evidence assessment. Cambridge: RAND Europe. https://www.rand.org/pubs/research_reports/RR2580.html

Taylor, Jirka, Sara-Laure Faraji, Sashka Dimova, Alex Sutherland, & Lucy Strang (2018). Violent and Antisocial Behaviour at Football Events: Review of interventions. Cambridge: RAND Europe. https://www.rand.org/pubs/research_reports/RR2532.html

Samenvatting

Factors which may drive violent and antisocial behaviour in football fans include:

• The influence of alcohol, which the evidence suggests may be a contributing factor to such behaviour, although the causal relationship between alcohol and hooliganism is unclear.

• Internal and external or relational psychological factors, such as rushes of adrenaline and a sense of meaning gained through these behaviours, and capacity to self-regulate emotions.
• Sporting rivalries, which have been shown to increase aggression in fans.
• Socio-political factors, such as unemployment repression by state agents and ethnic-nationality tensions.
• Spatial factors, particularly given that large numbers of football fans may travel to a football tournament host city without the intention of attending a match, but rather will congregate in public spaces and fan zones.
• Situational and atmosphere-related factors including the day of the week on which the match is held, the match venue, the kick-off time, crowd size and the size of support groups in attendance.
• Reaction to play, for example a team’s performance on the pitch and their style of play, as well as fans’ expectations of their team.

While the identified studies consider specific factors driving fan behaviour, the available evidence supports the notion that no single factor can be found to be responsible for violent or antisocial behaviour by fans at football events. Rather, multiple factors are often in play simultaneously. The quality of the identified literature varied significantly, and the research team rated only a handful of studies as being very high quality.

The second report responded to the gaps in our current understanding through a focused, structured literature search and aimed to provide a critical assessment of previous research into these issues. The review observed a multitude of strategies that can be and have been implemented to counter antisocial behaviour at football matches. They can broadly be grouped into four categories: 1) organisation of the venue (e.g. equipping stadiums with cameras, seating-only arrangements), 2) organisation of the events (e.g. arranging transport for away fans; setting up early kick-off times); 3) approaches to policing (e.g. dialogue-based policing, police liaison teams); and 4) laws, policies and partnerships (e.g. higher penalties for hooliganism, cooperation with fan associations). With respect to the effectiveness of these interventions, the review found that the existing evidence base (at least as captured by the parameters of the review) is underdeveloped. The review found evidence pertaining only to a subset of interventions. Of the studies offering an effectiveness assessment, the majority faced notable methodological limitations.

• There is positive evidence for the effectiveness of utilising security cameras and mandatory transport arrangements for visiting fans, early kick-off times and policing approaches aimed at establishing dialogue and lines of communication with fans in reducing disorder.
• Interventions that do not appear to be effective include fan registration schemes as a precondition for a ticket purchase and alcohol bans within stadiums, city-wide alcohol bans and bans on alcohol consumption while in transit to the stadium.

Afsluitend

Niet echt verrassend, maar wel wat gesystematiseerde kennis om ook in Nederland het voetbalvandalisme binnen en buiten het stadion te beteugelen. Hopelijk kunnen de effectieve maatregelen weer snel dienst doen om dit gedrag tegen te gaan, zeker wanneer het voetbal in Nederland (eindelijk) weer van start gaat, en om in de stemming te komen: https://www.youtube.com/watch?v=aY4pZlP6YtE