Inleiding en context

Vandaag een ´kennisparel´ die wat afwijkt van de parels die jullie in de regel ontvangen. Die zijn vooral gebaseerd op zogenaamde synthesestudies of meta-evaluaties die een omvangrijke hoeveelheid onderzoeken naast elkaar zetten. Op basis daarvan blijkt dat er steeds vaker uitspraken kunnen worden gedaan over de (in)effectiviteit van interventies en maatregelen gericht op het tegen gaan of voorkomen van criminaliteit. Deze meta-evaluaties worden ook wel de ‘’pareltjes’’ binnen de criminologische wetenschap genoemd. Vandaag dus een afwijkende parel, maar zeker geen namaak-parel. Het betreft een essay waarin de auteurs proberen de verbeelding te prikkelen over wat de justitiële functie vermag in een situatie van achterstand en verloedering in wijken. Het biedt inzicht in eerdere pogingen, huidige praktijen en nieuwe initiatieven.

Ondanks dat het in Nederland goed gaat met de ontwikkeling van de criminaliteit (bijna een halvering sinds 2002 van geweldsmisdrijven, vermogensmisdrijven en vandalisme) https://www.researchgate.net/publication/316968064_Criminology’s_Dirty_Little_Secret_Hoe_de_daling_van_de_criminaliteit_bijna_geheel_voorbijging_aan_de_Nederlandse_criminologie

gaat het in een aantal wijken helemaal niet goed. Dat zijn in vele opzichten zwakke wijken waar geen sprake is van positieve ontwikkelingen in de criminaliteitsontwikkeling en waar eerder sprake is van angst voor elkaar, en waar de vervalspiraal zijn intrede heeft gedaan. De georganiseerde drugsindustrie heeft hier vaak een belangrijke voedingsbodem. Deze zogenaamde achterstandswijken zijn niet alleen van deze tijd, al decennia lang vertonen bepaalde wijken een bijna overerfelijke ellende en sociale problematiek. Wat kan de justitiële functie hier aan bijdragen om die sociale achterstand om te buigen. In bijgesloten essay wordt daar een aantal voorstellen voor gedaan. 

Bron

Peeters, Timo & Hans Boutellier (mei 2020). Een wereld in wijken te winnen: Over de justitiële functie bij sociale achterstand. Utrecht: Verwey-Jonker Instituut, 26 pp. https://www.verwey-jonker.nl/doc/2020/120070-Een-wereld-in-wijken-te-winnen_WEB.pdf

Samenvatting

Er is een groeiend besef dat de drugsindustrie steeds meer vat krijgt op kansarme stadswijken. Het leidt tot verdere afglijding van deze wijken. Om bewoners perspectief te geven, is een sociaal offensief noodzakelijk. Maar dan wel inclusief ‘de justitiële functie’, een term waarin de auteurs behalve het Openbaar Ministerie ook de rechtsprekende macht en andere Justitieorganisaties samennemen. Met dit essay willen de auteurs trachten de verbeelding te prikkelen over wat de justitiële functie vermag in een situatie van achterstand en verloedering. Het biedt inzicht in eerdere pogingen, huidige praktijen en nieuwe initiatieven. Ze pleiten voor gebiedsgericht rechtdoen op basis van drie principes die relevant zijn voor alle organisaties die uitvoering geven aan de justitiële functie.

Inzetten op legitimiteit van gebiedsgericht rechtdoen is cruciaal. Een gebiedsgerichte justitiële functie dient als positief te worden ervaren door de bewoners, niet als een nieuwe manier om te disciplineren: orde en gezag met instemming, niet louter afge­dwongen. Het betekent ook dat Justitie zich voor een fors aantal jaren moet commit­teren, en moet voorkomen dat het deel wordt van de vermaledijde projectencarrousel (laat duizend bloemen bloeien). Daar staat tegenover dat de harde georganiseerde misdaad zich weinig gelegen zal laten liggen aan de hier bepleite gebiedsgerichte aansluiting van Justitie.

De auteurs bepleiten een inzet van Justitie voor het creëren van weerbare wijken. Het is een benadering die niet in de plaats komt van hard justitieel optreden, maar er naast staat om facilitering van de drugsindustrie (hand- en spandiensten, drugsrunners) tegen te gaan. Het is een justitiële functie die het mogelijk maakt een andere weg te kiezen dan via de loper die door de criminele groepen wordt uitgerold. Justitie opent een tweede, responsief spoor gericht op een betere toekomst van de wijk.

Afsluitend

Nog een aantal algemene opmerkingen over de ´wijkaanpak´. Op basis van verschillende evaluaties van wijk- en buurtprojecten blijkt dat binnen wijken met een hoog criminaliteits- en verloederingsniveau er vaak weinig eigen potentieel aanwezig om daadwerkelijk iets aan de problemen te doen. Het is dus belangrijk dat bij de aanpak van dergelijke wijken realistische verwachtingen gesteld worden voor wat betreft de effecten die teweeg gebracht kunnen worden. Ook de tijdsduur waarbinnen veranderingen optreden moeten niet te rooskleurig worden ingeschat. Psychologisch gezien verdient het aanbeveling om hier kleinschalig te beginnen. De resultaten van bijvoorbeeld het sluiten van een aantal drugspanden is iets waar direct resultaat mee te behalen is. Op deze manier zijn bewoners sneller te motiveren dan met het gegeven dat de gehele aanwezige drugsindustrie binnen een aantal jaren is verdwenen.

Ten slotte, veel preventieprogramma’s op buurtniveau gaan uit van de assumptie dat (potentiële) daders buitenstaanders zijn waar de buurt zich tegen moet beschermen. Wanneer er sprake is van een daderpopulatie binnen een buurt is het niet realistisch dat bepaalde interventies zullen werken, ze sluiten niet aan bij de ernst van de problematiek. De oorzakelijke (dadergerichte) aanpak is hier beter op zijn plaats. De problemen ontstaan vaak door het enorme gebrek aan recreatiemogelijkheden, opleiding, werkgelegenheid, en toekomstverwachtingen. Hier moeten dus alternatieven aangedragen worden voor een “criminele loopbaan”. Het is duidelijk dat deze aanpak van een zwaar kaliber is. Over deze aanpak volgt in een later stadium nog een ´kennisparel.