Inleiding en context
Hallo allemaal, het is vandaag vrijdag 14 oktober 2022. Ik neem vandaag een dag vrij om te gaan koken voor goede vrienden: https://www.youtube.com/watch?v=VBffOZNX8Fw Maar om het af te leren toch nog even snel op de vroege ochtend een meer dan verse ´kennisparel´ in jullie mailbox. De laatste editie van jaarlijkse publicatie Criminaliteit en rechtshandhaving (C&R) is weer beschikbaar. C&R is in 1999 door WODC en CBS opgezet. Sinds 2011 werkt de Raad voor de rechtspraak (Rvdr) aan deze publicatie mee en in de bijgesloten editie C&R 2021 ook de politie en het Openbaar Ministerie, waardoor de expertise verder is verbreed. C&R 2021 omvat de strafrechtsketencijfers en beschrijft de ontwikkelingen in de vorm van jaarcijfers. Wat zich qua ontwikkelingen afspeelt in de afzonderlijke maanden binnen het jaar blijft daarmee buiten beeld. Mogelijke verbanden met COVID-19 komen alleen aan de orde voor zover daar voldoende aanwijzingen voor zijn.
De bijgesloten 20e editie – Criminaliteit en rechtshandhaving 2021 – brengt de periode 2011 tot en met 2021 in kaart. C&R beoogt ontwikkelingen in en samenhangen tussen criminaliteit en rechtshandhaving periodiek en systematisch in kaart te brengen. De publicatie biedt statistische informatie ter ondersteuning van de beantwoording van vragen op het gebied van criminaliteit en rechtshandhaving en is bedoeld als statistisch naslagwerk. Deze C&R 2021 editie is vergelijkbaar met de vorige editie en bevat kernstaten en figuren met daarbij bondige teksten. De onderliggende gegevens zijn in de vorm van Excel-tabellen digitaal te raadplegen via de website van het WODC, met daarin ook gegevens van vóór 2010. Ooit lang geleden in 1996 brachten collega´s van mij en ondergetekende het ´prototype´ van C&R op de markt, die kun je hier nog raadplegen: https://www.researchgate.net/publication/307483658_Crime_and_Law_Enforcement_About_victims_offenders_and_criminal_law Maar goed dat is om het collectieve geheugen even op te poetsen. Laten we nu naar de ´cijferbijbel van criminaliteit en rechtshandhaving´ gaan. Wat zijn daar de meest belangrijke bevindingen op statistisch gebied rond de ontwikkeling van criminaliteit en de rechtshandhaving?
Bron
Meijer, R.F., D.E.G. Moolenaar, R. Choenni & S.W. van den Braak (oktober 2022). Criminaliteit en rechtshandhaving 2021: Ontwikkelingen en samenhangen. Den Haag: Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum, 189 pp.
Samenvatting
De twintigste editie van Criminaliteit en Rechtshandhaving brengt de periode 2011 tot en met 2021 in kaart. Dit statistische naslagwerk is het resultaat van samenwerking tussen het WODC, het CBS, de politie, het OM en de Raad voor de Rechtspraak. Deze editie bevat uitgebreide informatie over de aard en omvang van de criminaliteit in Nederland, de opsporing ervan door de politie, de vervolging en de strafrechtelijke reactie door het OM en de rechter en de tenuitvoerlegging van opgelegde sancties. Ook de onderlinge samenhang tussen de schakels van de strafrechtketen krijgt aandacht. Dat geldt ook voor de uitgaven en ontvangsten gemoeid met sociale veiligheid.
In 2020 daalde de door de politie geregistreerde criminaliteit zeer sterk ten opzichte van het jaar ervoor. Die daling zet in 2021 in mindere mate door. De COVID-19 maatregelen blijven gedeeltelijk van invloed op de criminaliteit en de strafrechtketen. De afhandeling in de strafrechtsketen stijgt wel weer ten opzichte van een jaar eerder. Dat blijkt uit de publicatie Criminaliteit en Rechtshandhaving 2021, van het WODC, het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), de politie, het Openbaar Ministerie (OM) en de Raad voor de rechtspraak.
Terugkijkend op het laatste decennium (tussen 2011 en 2021) daalde de door de politie geregistreerde criminaliteit met 37%. Het geschatte aantal door burgers ondervonden delicten daalde in die periode nog sterker met 42%. De daling in de geregistreerde criminaliteit werkt in de hele keten door. Het totale aantal sancties, opgelegd door politie, OM en rechter tezamen, daalde met 43% sterker dan de geregistreerde criminaliteit.
De COVID-19-pandemie raakte alle onderdelen van de strafrechtsketen. Zo verminderde de instroom van zaken, werden rechtszaken op verzoek van procesdeelnemers aangehouden, werd de toegang tot gerechtsgebouwen beperkt en vonden enkele weken geen fysieke zittingen plaats. Dit alles zorgde tijdens de eerste lockdown in 2020 voor een toename van de voorraden. Ook tijdens de tweede lockdown waren de gevolgen van de coronacrisis over de volle breedte van de strafrechtketen merkbaar tot in het jaar 2021.
Het aantal door de rechter afgedane misdrijfzaken is weer toegenomen (6% meer dan een jaar eerder), maar ligt nog steeds lager dan voor de COVID-19 periode. Dat geldt ook voor het aantal door het OM opgelegde sancties. Het aantal door het OM opgelegde strafbeschikkingen steeg met 38% en ligt daarmee wel hoger dan voor de COVID-19-pandemie. Het totaal aantal sancties voor misdrijven (opgelegd door politie, OM en rechter tezamen) bleef in 2021 per saldo vrijwel constant (-1%), waar het eerste pandemiejaar – 2020 – een flinke daling (-18%) liet zien.
Het aantal door de kantonrechter afgehandelde overtredingszaken steeg met 94% ten opzichte van 2020, als gevolg van de heropening van de rechtbanken na de beperking van de toegang tot de gerechtsgebouwen in 2020.
Opvallend is de toename in ontvangsten uit sociale veiligheid, via boetes, ontnemingsmaatregelen e.d. Het bedrag van 1,4 miljard euro is een stijging van 44% ten opzichte van 2011 en een stijging van 61% ten opzichte van 2020. De uitgaven aan sociale veiligheid zijn in 2021 16 miljard euro, een stijging van 1% ten opzichte van 2020.
Traditionele vormen van criminaliteit zoals geregistreerde woninginbraken, winkeldiefstallen en zakkenrollerij daalden met respectievelijk 23%, 11% en 19,5% ten opzichte van 2020. Mogelijk is dit toe te schrijven aan de voortzetting van het vele thuisblijven, de sluiting van niet-essentiële winkels tijdens de beide lockdowns en het sinds 2020 opnieuw verminderde toerisme als gevolg van de COVID-19 crisis. De extreem sterke stijging in cybercrime in 2020 (128% ten opzichte van 2019), zet zich met 33% door in 2021. Maar de stijging in horizontale fraude (waaronder fraude met online handel en WhatsApp fraude) daalde juist weer ten opzichte van 2020 (-6%).
Afsluitend
Beleid en praktijk zijn uiteraard gediend met tijdige signalering van trends en ontwikkelingen in de criminaliteit. De publicatie van C&R is hierbij een belangrijke bron. Wat geconcludeerd kan worden is dat het de afgelopen 15 jaar goed gaat met de criminaliteitsontwikkeling in Nederland. De vraag die dan beantwoord moet worden is uiteraard hoe die daling en ontwikkeling is te verklaren. Welke duiding kunnen we daaraan geven? De publicatie C&R gaat daar niet op in, het is namelijk een statistisch naslagwerk. Je zou daarom verwachten dat de vele criminologen in Nederland, maar ook andere wetenschapsdisciplines zich met die verklaringen bezig houden. Wat echter opvalt is dat die verklaringen slechts beperkt zijn terug te vinden in de criminologische vakliteratuur.
Veel criminologen zijn geïntrigeerd door de oorzaken voor het ontstaan van criminaliteit. Die willen ze op verschillende manieren in kaart brengen. Het lijkt alsof criminologen vooral georiënteerd zijn op verklaringsmodellen voor het ontstaan van criminaliteit: waarom plegen mensen criminaliteit, wat drijft ze en wat weerhoudt hen? Maar waar ze grote moeite mee hebben is om verklaringen te bieden voor de gebleken daling van de criminaliteit. Waarom is die de afgelopen jaren zo spectaculair gedaald? In Nederland is sinds 2002 sprake van een significante daling van de criminaliteit. Het totaal aantal geregistreerde misdrijven is in 2021 ten opzichte van 2002 met 46 procent omlaag gegaan. In 15 jaar tijd zien we dat het totale zelf gerapporteerde slachtofferschap met bijna 50 procent daalt. Onder jongeren is de daling van het totale slachtofferschap nog omvangrijker. De daling doet zich zowel voor bij vermogenscriminaliteit (autodiefstal, woninginbraak, autokraak, winkeldiefstal, straatroof en zakkenrollerij) als geweldscriminaliteit (mishandeling, seksueel geweld, verkrachting, moord en doodslag). Opvallend is de sterke daling tussen 2006 en 2021 van het aantal volwassen en jeugdige verdachten in Nederland met in totaal 57 procent. De afname van criminaliteit zien we trouwens in een groot deel van de geïndustrialiseerde wereld.
In een eerdere publicatie noemde ik dit gebrek aan aandacht voor de verklaring van de daling van criminaliteit ´Criminology’s Dirty Little Secret´: https://www.researchgate.net/publication/316968064_Criminology’s_Dirty_Little_Secret_Hoe_de_daling_van_de_criminaliteit_bijna_geheel_voorbijging_aan_de_Nederlandse_criminologie In die bijdrage wordt getracht om op basis van de internationaal beschikbare kennis verklaringen te geven waarom de criminaliteit zo gedaald is. Ook om van te leren, want, ´what goes down, goes up´. En bij de geobserveerde daling van criminaliteit is ook een aantal waarschuwingen te geven: https://www.researchgate.net/publication/342803309_Het_beeld_van_de_criminaliteit_in_Nederland_anno_2022_Trends_achtergronden_en_verklaringen
