Inleiding en context

´It is easy to lie with statistics, but it is easier to lie without them (Frederic Mosteller)´. Goede morgen allemaal op deze donderdag 28 maart 2024. Vandaag begin ik met een liedje van één van mijn favoriete zangeressen: https://www.youtube.com/watch?v=VfGSd-tikH4 Mooi hoor. Maar nu naar de ´kennisparel´ van vandaag. Dat is er ééntje van mijn eigen hand. Het betreft een PowerPoint presentatie over ´Het beeld van de criminaliteit in Nederland anno 2024: Trends, achtergronden en verklaringen´. Ik presenteer die PowerPoint regelmatig en probeer hem zo up-to-date mogelijk te houden. Ik heb hem gistermiddag dus aangepast met de meest recente cijfers. De conclusie daaruit: het gaat goed  met de ontwikkelingen op de Nederlandse ‘’klassieke criminaliteitsmarkt’’ / offline criminaliteit. Er is sprake van een voortgaande daling bij vermogenscriminaliteit (autodiefstal, woninginbraak, autokraak, winkeldiefstal, straatroof en zakkenrollerij) en geweldscriminaliteit (mishandeling, seksueel geweld, verkrachting, moord en doodslag).

Eenzelfde ontwikkeling is zichtbaar op basis van zogenaamde slachtofferenquêtes waarin een steekproef van de bevolking van 15 jaar en ouder aangeeft of ze het afgelopen jaar slachtoffer zijn geweest van criminaliteit: https://prohic.nl/2024/03/01/674-1-maart-2024-veiligheidsmonitor-2023/ Wanneer we kijken naar de ontwikkeling van zogenaamde ´online criminaliteit´, individueel slachtofferschap van cybercriminaliteit dan zien we een stijging over de afgelopen jaren. Die stijging is echter minder omvangrijk dan de waargenomen daling van ´offline criminaliteit´. In de bijgesloten presentatie zijn al die trendgegevens mooi terug te vinden. Ik hoop dat de gegevens uit de presentatie weer een beetje vrolijk maakt, het is namelijk allemaal niet zo vreselijk gesteld met ´de criminaliteit´ in Nederland. Sterker: er is reden voor optimisme.

Bron

Waard, Jaap de (maart 2024). Het beeld van de criminaliteit in Nederland anno 2024: Trends, achtergronden en verklaringen. Den Haag: Ministerie van Justitie & Veiligheid, 32 pp. https://www.researchgate.net/publication/342803309_Het_beeld_van_de_criminaliteit_in_Nederland_anno_2024_Trends_achtergronden_en_verklaringen

Samenvatting

Veel criminologen zijn geïntrigeerd door de oorzaken voor het ontstaan van criminaliteit. Die willen ze op verschillende manieren in kaart brengen. Het lijkt alsof criminologen vooral georiënteerd zijn op verklaringsmodellen voor het ontstaan van criminaliteit: waarom plegen mensen criminaliteit, wat drijft ze en wat weerhoudt hen? Maar waar ze grote moeite mee hebben is om verklaringen te bieden voor de gebleken daling van de criminaliteit. Waarom is die de afgelopen jaren zo spectaculair gedaald? In Nederland is sinds 2002 sprake van een significante daling van de criminaliteit.

Het totaal aantal geregistreerde misdrijven is in 2023 ten opzichte van 2002 met 43 procent omlaaggegaan. In 18 jaar tijd zien we dat het totale slachtofferschap met 53 procent daalt. Onder jongeren is de daling van het totale slachtofferschap nog omvangrijker. Die doet zich zowel voor bij vermogenscriminaliteit (autodiefstal, woninginbraak, autokraak, winkeldiefstal, straatroof en zakkenrollerij) als geweldscriminaliteit (mishandeling, seksueel geweld, verkrachting, moord en doodslag). Opvallend is de sterke daling tussen 2006 en 2023 van het aantal volwassen en jeugdige verdachten in Nederland, met respectievelijk bijna 50 en 70 procent. De afname van criminaliteit zien we in een groot deel van de geïndustrialiseerde wereld. Daarbij zijn er overeenkomsten in de omvang en achtergrond van de criminaliteitsdaling tussen verschillende landen.

De presentatie gaat tevens in op de verklaringen die ten grondslag liggen aan de geobserveerde daling in de criminaliteit. Tevens wordt een aantal voorbeelden gepresenteerd van effectieve maatregelen om criminaliteit te voorkomen. Kortom, een ´kennispareltje´ van de Waard meer dan waard lijkt mij.

Afsluitend

Bij deze positieve ontwikkeling is een ‘’winstwaarschuwing’’ op zijn plaats: op basis van de dalende criminaliteitscijfers kunnen geen betrouwbare uitspraken worden gedaan over hoe de criminaliteitsmarkt zich in de komende jaren zal ontwikkelen. Er is sprake van een zogenaamde dynamische en een weinig statische criminaliteitsmarkt. De cijfers van de door de politie geregistreerde criminaliteit en die uit slachtofferenquêtes heeft een aantal beperkingen waarmee rekening gehouden moet worden:

• De ‘’totale omvang’’ van criminaliteit behelst meer dan wat de politie registreert of waar individuen en bedrijfsleven via zogenaamde slachtofferenquêtes zelf opgave van doen. Er is sprake van een groot ‘dark number’ van misdrijven dat niet ter kennis van politie komt. Er zijn zogenaamde ´verborgen slachtofferpopulaties´, zeker waar het om vormen van georganiseerde misdaad gaat.

• De cijfers hebben  betrekking op door de politie geregistreerde criminaliteit. Criminaliteit die (ook) wordt aangepakt door Bijzondere Opsporing Diensten, inspecties of bestuurlijke autoriteiten komt grotendeels niet in deze cijfers terug. Hierbij gaat het o.a. om thema’s als fraude en milieucriminaliteit.
• In toenemende mate wordt in reactie op criminaliteit (o.a. fraude, georganiseerde misdaad, jeugdcriminaliteit, high impact crimes) ingezet op een integrale aanpak waarbij veel overheidsdiensten samen optreden. Activiteiten van politie en OM in dit verband leiden niet per definitie tot strafrechtelijke opsporing en vervolging, maar ook tot het in positie brengen van bestuursrechtelijke autoriteiten, toezichthouders of inspecties. Deze activiteiten komen dan niet tot uitdrukking in de cijfers van geregistreerde criminaliteit.
• Zowel slachtofferenquêtes als  politieregistraties verschaffen slechts summier informatie over zogenaamde slachtofferloze delicten zoals illegaal wapenbezit, heling, (belasting)fraude, milieudelicten, knoeien met producten en intellectueel eigendom.
• Er is slechts summier zicht op de omvang en ernst van verschillende vormen van cybercrime. Deze fenomenen komen niet of nauwelijks terug te vinden in de cijfers van geregistreerde criminaliteit. Professionals uit het veld waarschuwen voor de snel voortschrijdende digitalisering van de samenleving en ontwikkelingen.    
• Ook binnen het domein van de georganiseerde misdaad wordt lang niet alles zichtbaar in de cijfers: volgens de beschikbare gegevens uit voortgangsrapportages van OM en politie wordt thans zo’n 40% van de criminele groepen waar de politie kennis van heeft, aangepakt (en 60% dus niet). Er is op dit gebied dus nog sprake van een fors handhavingstekort.
• Ten slotte, het is niet voor iedereen veiliger geworden. De criminaliteitsdruk is ‘’scheef’’ of ongelijk verdeeld. Zowel bij daders, slachtoffers en binnen specifieke geografische plekken, plaatsen of branches is sprake van een belastende concentratie van criminaliteit. Een klein percentage van de daders pleegt een fors deel van de criminaliteit; een klein percentage van de slachtoffers neemt een fors deel van het totale slachtofferschap voor de rekening en in een aantal geografische gebieden wordt een fors deel van de criminaliteit gepleegd. Daar is het de afgelopen jaren niet veiliger geworden, dus is er werk aan de winkel.

Ten slotte, wanneer ik bijgesloten ´kennisparel´ presenteer voor verschillende partijen en belangstellenden krijg ik telkens de vraag voorgelegd waarom dit positieve nieuws nooit in de media terecht komt. Tja waarom is dat het geval? Mijn conclusie is dat goed nieuws over trends in de criminaliteit en rechtshandhaving geen nieuws is. De vlag gaat simpelweg niet uit. Men kan het vaak niet geloven. En dat is jammer want mede dankzij de inspanningen van veel mensen die in de zogenaamde strafrechtketen werken (Preventie, Opsporing, Vervolging, Berechting, Strafuitvoering en Nazorg aan veroordeelden en slachtoffers) is de criminaliteit significant gedaald. Bedankt dus allemaal, mooi en belangrijke werk.