Inleiding en context
Woensdagochtend 9 december 2020, vanochtend wel een heel recente ´kennisparel´ in de mail. Vers van de pers kwam het onvolprezen Centraal Bureau voor de Statistiek vanochtend met een fraaie analyse naar buiten over de mate van de veiligheidsbeleving van slachtoffers van criminaliteit. Vanochtend verscheen ook een persbericht specifiek gericht op slachtoffers van woninginbraak: https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2020/50/slachtoffers-woninginbraak-voelen-zich-ook-buitenshuis-onveiliger
De bijgesloten analyse is gemaakt op basis van data uit de Veiligheidsmonitor, dat is in feite een alternatieve barometer voor de politieregistratie’. Daarmee kan meer nauwkeurig in kaart worden gebracht wat de daadwerkelijk geschatte omvang, ernst en het verloop van criminaliteit en overlast is. Naast de feitelijke ontwikkeling van criminaliteit en slachtofferschap geeft de Veiligheidsmonitor inzicht in de veiligheidsbeleving van burgers en de tevredenheid met de politie. De subjectieve veiligheidsbeleving geeft een beeld van wat burgers belangrijk vinden. Soms zijn dat zaken die geen prioriteit hebben bij de politie of gemeenten. De resultaten van de Veiligheidsmonitor kunnen dan aanleiding zijn om opnieuw prioriteren te stellen of gesprekken te organiseren tussen de politie, gemeenten of het ministerie over de aanpak van de problemen, waaronder de veiligheidsbeleving.
De Veiligheidsmonitor levert een schat aan data op over criminaliteit en (on)veiligheid, met achtergrondkenmerken van slachtoffers en hun omgeving, zoals leeftijd, geslacht, herkomst, opleidingsniveau, stedelijkheid van gemeenten, etc. Dat maakt achtergrond- en diepteanalyses mogelijk, bijvoorbeeld naar probleemwijken, welke mensen het meest met geweldsdelicten te maken krijgen, hoe het gaat met hangjongeren in buurten en of meer politie op straat effectief is. Het geeft bijvoorbeeld de mogelijkheid om de effecten van beleid te toetsen en waar nodig bij te sturen. Een instrument dus om te gebruiken. Ook om criminaliteitspreventief beleid vorm te geven. Bijgesloten analyse is daar een prima voorbeeld van.
Bron
Akkermans, Math & Rianne Kloosterman (december 2020). Veiligheidsbeleving van slachtoffers van criminaliteit. Statistische Trends, december, 35 pp.https://www.cbs.nl/nl-nl/longread/statistische-trends/2020/veiligheidsbeleving-van-slachtoffers-van-criminaliteit
Samenvatting
Slachtoffers van veelvoorkomende criminaliteit ervaren hun eigen veiligheid en die van hun woonomgeving vaker als ongunstig dan mensen zonder slachtofferervaring. Ze hebben vaker gevoelens van onveiligheid, denken vaker dat er veel criminaliteit plaatsvindt in hun buurt, schatten de kans op (nieuw) slachtofferschap groter in en vertonen vaker vermijdings- en preventief gedrag. Bij geweld, inbraak en beroving is dit verschil in veiligheidsbeleving tussen slachtoffers en degenen die geen slachtoffer zijn nog groter. Herhaling van slachtofferschap vergroot de onveiligheidsbeleving en de negatieve gevolgen van slachtofferervaring voor de veiligheidsbeleving houden lang aan.
Veiligheidsbeleving is de manier waarop mensen veiligheid waarnemen en ervaren. In dit artikel gaat het daarbij meer specifiek om sociale veiligheid: bedreiging van gezondheid en goederen door handelingen van derden, waardoor de perceptie van de veiligheid negatief beïnvloed wordt. Dit in tegenstelling tot fysieke veiligheid, waarmee rampen, branden, ongevallen en dergelijke worden bedoeld. In dit artikel staat de vraag centraal in welke mate de veiligheidsbeleving van Nederlanders op persoonsniveau, en met name naar de belangrijkste factor, slachtofferervaring, verschilt. Hierbij wordt de veiligheidsbeleving onderverdeeld in affectieve, cognitieve en conatieve component. De slachtofferervaring wordt gedetailleerd naar verschillende soorten slachtofferschap en naar persoonskenmerken.
De onderzoeksresultaten zijn gebaseerd op de Veiligheidsmonitor 2019, een nationale slachtoffer- en veiligheidsenquête waaraan ruim 135 duizend Nederlanders van 15 jaar of ouder hebben deelgenomen. Op basis van dit onderzoek kan een actueel en gedetailleerd beeld worden gegeven van de veiligheidsbeleving van slachtoffers van veelvoorkomende criminaliteit. Daarmee wordt informatie over twee thema’s die beide hoog op de maatschappelijke en politieke agenda staan, veiligheidsbeleving en slachtofferervaring, in samenhang gepresenteerd. In dit artikel wordt beschreven hoe de componenten van veiligheidsbeleving verschillen naar slachtofferschap van criminaliteit. Eerst komt in paragraaf 2 de affectieve component aan de orde: hierbij gaat het om gevoelens van onveiligheid. In paragraaf 3 staat de cognitieve component centraal, waarbij het oordeel over de criminaliteit en de inschatting van de kans op slachtofferschap centraal staat. In paragraaf 4 volgt de conatieve component. Hierbij gaat het enerzijds om vermijdingsgedrag en anderzijds om preventie. Ten slotte worden in paragraaf 5 het algemene beeld en de belangrijkste conclusies beschreven.
Afsluitend
Dat is toch wel een mooie analyse op basis van de Nederlandse slachtofferenquête de Veiligheidsmonitor. Toch ter informatie nog even wat achtergrondinformatie over het instrument. De Veiligheidsmonitor (VM) is met ingang van 2019 een tweejaarlijks terugkerend bevolkingsonderzoek naar veiligheid, leefbaarheid en slachtofferschap. Ook wordt er aandacht besteed aan overlast in de buurt, respectloos gedrag, preventiemaatregelen, het functioneren van de politie en het gemeentelijke veiligheidsbeleid. Door met één onderzoeksmethode en vragenlijst te werken worden met de VM op eenduidige wijze cijfers verkregen over de (beleving van) veiligheid op zowel landelijk, regionaal als (beneden)lokaal) niveau.
De VM is dan ook een belangrijk hulpmiddel voor alle bestuurslagen bij het optimaliseren van het veiligheidsbeleid. De VM wordt uitgevoerd in opdracht van het Ministerie van Justitie en Veiligheid, het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), gemeenten en politie. Met ingang van 2019 worden tweejaarlijks 65.000 enquêtes onder de Nederlandse bevolking afgenomen door het CBS en I&O Research. Regionale politie-eenheden en gemeenten die verder willen inzoomen binnen hun regio kunnen zich aansluiten bij de VM (deelnemers). De vragenlijst bestaat uit 12 vragenblokken waarin verschillende onderwerpen op het gebied van leefbaarheid en veiligheid aan bod komen. Daarnaast kunnen deelnemers aan de VM gebruik maken van de vrije ruimte van de vragenlijst om eigen vragen over leefbaarheid en/of veiligheid toe te voegen. Verwerking, controle en analyse van de data vinden plaats bij het CBS. Deelnemers krijgen de beschikking over de eigen micro data. Ook krijgen zij toegang tot de onlinedatabases waarmee eigen gegevens nader kunnen worden geanalyseerd. Met behulp van deze database kunnen resultaten ook in de tijd vergeleken worden alsmede met die van andere deelnemers.
In 2019 deden trouwens in totaal ruim 135 duizend mensen van 15 jaar en ouder mee aan het onderzoek. De publicatie Veiligheidsmonitor 2019 (https://www.cbs.nl/nl-nl/publicatie/2020/10/veiligheidsmonitor-2019) is op de CBS-website beschikbaar.
