Inleiding en context
Het is maandag 18 oktober 2021, een verse werkweek staat voor de deur, maak er weer wat moois van. Het was gisteren in ieder geval een luie zondagmiddag waarbij het goed vertoeven was in het park: https://www.youtube.com/watch?v=fayL1WTR1Go, Steve Marriott op zijn best. De week begint wat mij prima met deze popklassieker en bijgesloten (vandaag verschenen) ´kennisparel´. De laatste editie van jaarlijkse publicatie Criminaliteit en rechtshandhaving (C&R) is weer beschikbaar. C&R is in 1999 door WODC en CBS opgezet. Sinds 2011 werkt de Raad voor de rechtspraak (Rvdr) aan deze publicatie mee en in de bijgesloten editie C&R 2020 ook de politie en het Openbaar Ministerie, waardoor de expertise verder is verbreed. C&R 2020 omvat de strafrechtsketencijfers inclusief het eerste jaar van de COVID-19 pandemie en beschrijft de ontwikkelingen in de vorm van jaarcijfers. Wat zich qua ontwikkelingen afspeelt in de afzonderlijke maanden binnen het jaar blijft daarmee buiten beeld. Mogelijke verbanden met COVID-19 komen alleen aan de orde voor zover daar voldoende aanwijzingen voor zijn.
De bijgesloten 19e editie – Criminaliteit en rechtshandhaving 2020 – brengt de periode 2010 tot en met 2020 in kaart. C&R beoogt ontwikkelingen in en samenhangen tussen criminaliteit en rechtshandhaving periodiek en systematisch in kaart te brengen. De publicatie biedt statistische informatie ter ondersteuning van de beantwoording van vragen op het gebied van criminaliteit en rechtshandhaving en is bedoeld als statistisch naslagwerk. Deze C&R 2020 editie is vergelijkbaar met de vorige editie en bevat kernstaten en figuren met daarbij bondige teksten. De onderliggende gegevens zijn in de vorm van Excel-tabellen digitaal te raadplegen via de website van het WODC, met daarin ook gegevens van vóór 2010.
Bron
Meijer, R.F., D.E.G. Moolenaar, R. Choenni & S.W. van den Braak (oktober 2021). Criminaliteit en rechtshandhaving 2020: Ontwikkelingen en samenhangen. Den Haag: Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum, 190 pp.
Samenvatting
Het is uiteraard lastig om zo´n naslagwerk op een adequate manier samen te vatten. Daarom wordt een selectie weergegeven van de meest saillante bevindingen uit deze 19e editie. Het betreft de volgende bevindingen:
In het afgelopen decennium daalde zowel het zelf gerapporteerd slachtofferschap als de door de politie geregistreerde criminaliteit sterk. Het geschatte aantal door burgers ondervonden delicten – bekend tot en met 2019 – daalde met 40%. De door de politie geregistreerde criminaliteit daalde tussen 2010 en 2020 met een derde (-33%). Het totale aantal door de politie geregistreerde verdachten nam sinds 2010 af met 39%, naar 250.000. Het aantal minderjarige verdachten daalde in de periode 2010-2020 met bijna 6 op de tien naar 27.000 verdachten (-57%). De daling in de geregistreerde criminaliteit werkt in de hele keten door. Het totale aantal sancties, opgelegd door politie, OM en rechter tezamen, daalde sterker dan de geregistreerde criminaliteit (-44%).
Recent, van 2017 tot 2019, daalde het zelf gerapporteerd slachtofferschap beperkt (van 15 naar 14%).[1] In 2019 was voor het eerst sinds 2011 sprake van een toename, met 4%, van de door de politie geregistreerde criminaliteit ten opzichte van het voorgaande jaar. En ook het aantal door de politie geregistreerde verdachten en de instroom bij het OM, zowel totaal als minderjarige verdachten, nam voor het eerst sinds jaren weer toe in 2019. Maar in het COVID-19 pandemiejaar nam mede onder invloed van de COVID-19 maatregelen en het daaruit volgend gewijzigd criminaliteitsbeeld het aantal geregistreerde misdrijven met 1,5% enigszins af, naar 808.000. Het aantal geregistreerde verdachten en de instroom bij het OM daalde sterker (respectievelijk met -9 en -8%) en het aantal sancties nog sterker (-18%). Ook het aantal door de politie geregistreerde minderjarige verdachten en de instroom van minderjarige verdachten bij het OM daalde (met -19 en -10%).
Effecten COVID-19
De opstellers van het rapport hebben een selectie gemaakt van mogelijke verbanden met COVID-19 en de beschreven ontwikkelingen in C&R, 2020 voor zover daar voldoende aanwijzingen voor zijn.
De COVID-19-maatregelen hebben waarschijnlijk aanmerkelijke invloed gehad op de ontwikkeling van de door de politie geregistreerde criminaliteit in 2020. Het aantal door de politie geregistreerde woninginbraken, winkeldiefstallen en gevallen van zakkenrollerij daalde met respectievelijk 22%, 13% en 47% ten opzichte van 2019. Dit lijkt toe te schrijven aan o.a. het vele thuisblijven, de winkelsluiting en het verminderde toerisme en reisbewegingen tijdens de eerste lockdown.
Criminaliteit met een digitale component is in 2020 juist toegenomen. De politie registreerde ten opzichte van 2019 respectievelijk 128% en 48% meer cybercrime en horizontale fraude (waaronder fraude met online handel en WhatsApp fraude).
Deze ontwikkeling bij de politie wordt weerspiegeld in de instroom bij het OM. Het aantal verdachten van delicten als (winkel)diefstal, inbraak, vernieling en mishandeling nam af als gevolg van de lockdown en de criminaliteit manifesteerde zich meer digitaal. De daling geldt ook voor het aantal door het OM in 2020 genomen beslissingen, dat een afname van 7% ten opzichte van 2019 laat zien.
In 2020 deed de rechter 66.000 misdrijfzaken af, 42% minder dan in 2010 en 23% minder dan in 2019. De sterke daling in 2020 ten opzichte van het voorgaande jaar hangt samen met de COVID-19-maatregelen. Daardoor was er een gedeeltelijke, tijdelijke sluiting van de gerechten en een daling van het aantal dagvaardingen.
In 2020 is de instroom in het gevangeniswezen, en de Justitiële Jeugdinrichtingen (JJI) als gevolg van de COVID-19-pandemie respectievelijk 31% en 14% lager dan in 2019. In de JJI’s nam de instroom juist weer toe vanaf 2017 naar 2019. En ook de instroom van meerderjarigen in het gevangeniswezen liet in 2019 een kleine stijging zien na een dalende trend.
In 2020 is voor alle taakstraffen en vrijheid beperkende sancties een daling te zien. Het aantal door 3RO afgesloten taakstraffen is als gevolg van de COVID-19-maatregelen bijna gehalveerd ten opzichte van 2019.
Alle ter executie aangeboden aan het CJIB aangeboden financiële sancties dalen in 2020. Bij sommige sancties, waaronder de geldsomtransacties, geldboetes en ontnemingsmaatregelen, is de instroom zelfs met een derde afgenomen. Dit kan waarschijnlijk toegeschreven worden aan de COVID-19-pandemie.
Afsluitend
Beleid en praktijk zijn uiteraard gediend met tijdige signalering van trends en ontwikkelingen in de criminaliteit. De publicatie van C&R is hierbij een belangrijke bron. Wat geconcludeerd kan worden is dat het de afgelopen 15 jaar goed gaat met de criminaliteitsontwikkeling in Nederland. De vraag die dan beantwoord moet worden is uiteraard hoe die daling en ontwikkeling is te verklaren. Welke duiding kunnen we daaraan geven? De publicatie C&R gaat daar niet op in, het is namelijk een statistisch naslagwerk. Je zou daarom verwachten dat de vele criminologen in Nederland, maar ook andere wetenschapsdisciplines zich met die verklaringen bezig houden. Wat echter opvalt is dat die verklaringen slechts beperkt zijn terug te vinden in de criminologische vakliteratuur.
Veel criminologen zijn geïntrigeerd door de oorzaken voor het ontstaan van criminaliteit. Die willen ze op verschillende manieren in kaart brengen. Het lijkt alsof criminologen vooral georiënteerd zijn op verklaringsmodellen voor het ontstaan van criminaliteit: waarom plegen mensen criminaliteit, wat drijft ze en wat weerhoudt hen? Maar waar ze grote moeite mee hebben is om verklaringen te bieden voor de gebleken daling van de criminaliteit. Waarom is die de afgelopen jaren zo spectaculair gedaald? In Nederland is sinds 2002 sprake van een significante daling van de criminaliteit. Het totaal aantal geregistreerde misdrijven is in 2020 ten opzichte van 2002 met ruim 40 procent omlaag gegaan. In 15 jaar tijd zien we dat het totale zelf gerapporteerde slachtofferschap met bijna 50 procent daalt. Onder jongeren is de daling van het totale slachtofferschap nog omvangrijker. De daling doet zich zowel voor bij vermogenscriminaliteit (autodiefstal, woninginbraak, autokraak, winkeldiefstal, straatroof en zakkenrollerij) als geweldscriminaliteit (mishandeling, seksueel geweld, verkrachting, moord en doodslag). Opvallend is de sterke daling tussen 2008 en 2019 van het aantal volwassen en jeugdige verdachten in Nederland, met respectievelijk 40 en 60 procent. De afname van criminaliteit zien we trouwens in een groot deel van de geïndustrialiseerde wereld.
In een eerdere publicatie noemde ik dit gebrek aan aandacht voor de verklaring van de daling van criminaliteit ´Criminology’s Dirty Little Secret´: https://www.researchgate.net/publication/316968064_Criminology’s_Dirty_Little_Secret_Hoe_de_daling_van_de_criminaliteit_bijna_geheel_voorbijging_aan_de_Nederlandse_criminologie
In die bijdrage wordt getracht om op basis van de internationaal beschikbare kennis verklaringen te geven waarom de criminaliteit zo gedaald is. Ook om van te leren, want, ´what goes down, goes up´. En bij de geobserveerde daling van criminaliteit is ook een aantal waarschuwingen te geven, zie onderstaande dia:
Tot zover maar weer, blijf gezond, optimistisch en wees vooral aardig voor elkaar. Alleen zo gaan we echt solidair met elkaar om. Tot de volgende ´kennisparel´ die over een paar dagen in jullie mailbox valt.