Inleiding en context

Ik wens jullie (opnieuw) allemaal een fijne werk (of rust)dag toe op deze donderdag 4 november 2021. Vandaag een bijgesloten ´kennisparel´ over de politiefunctie, dat is natuurlijk een groot onderwerp. Daarom heeft ons nationale adviesorgaan de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) zich beperkt tot onderzoek naar de impact van twee maatschappelijke ontwikkelingen op die functie: toenemende privatisering van veiligheidstaken en de groeiende digitalisering van de samenleving. Over de verhouding en taakverdeling tussen de reguliere politie en die van de private beveiligingsindustrie is veel geschreven. Voor een overzicht rond die ontwikkeling in Nederland en daarbuiten wordt de geïnteresseerde lezer verwezen naar: https://www.researchgate.net/publication/301624595_De_opmars_van_de_private_veiligheidszorg_Een_nationaal_en_internationaal_perspectief Ook deze presentatie is in dat kader informatief: https://www.researchgate.net/publication/346212428_Public_and_private_crime_control_Collaboration_at_the_BENELUX_level

Naast het hoofdrapport heeft de WRR ook gekeken naar een aantal ons omringende landen en in kaart gebracht in hoeverre de wenselijkheid van een heroverweging van de politiefunctie daar onderwerp van aandacht is. Voor de vergelijking met andere landen hebben is gekeken naar Oostenrijk, Engeland en Wales, België en Noordrijn-Westfalen gekeken. Die rapporten zijn afzonderlijk te downloaden vanaf de onderstaande link die onder de bron is weergegeven. Een eerste vaststelling die het verkennend onderzoek oplevert, is dat private partijen niet meer weg te denken zijn uit het veiligheidslandschap, zowel in Nederland als in de ons omringende landen. Wel brengt toenemende privatisering zekere risico’s met zich mee met betrekking tot gelijke toegang voor burgers tot veiligheid, en potentiële afhankelijkheid van de politie van private partijen op het terrein van materieel, kennis en expertise.

Bron

Bijleveld, Catrien, Renze Salet, Alyt Damstra & David Stéfanovic (november 2021). Politiefunctie in een veranderende omgeving. Den Haag: Wetenschappelijk Raad voor het Regeringsbeleid, 42 pp.

https://www.wrr.nl/publicaties/working-papers/2021/11/03/politiefunctie-in-een-veranderende-omgeving

Samenvatting

Maak de inrichting van de politiefunctie onderwerp van regelmatige aandacht. Zet daarbij specifiek de invloed van privatisering en digitalisering centraal, naast andere relevante maatschappelijke ontwikkelingen. Dat is de kernboodschap van het Working Paper (WP) Politiefunctie in een veranderende omgeving uitgebracht door de WRR. In het WP staat de vraag centraal of het wenselijk is om de inrichting van de politiefunctie in Nederland te herbezien. Het antwoord op die vraag luidt ‘ja’. De auteurs hebben onderzoek verricht naar de impact van twee maatschappelijke ontwikkelingen: de toenemende privatisering van veiligheidstaken en de groeiende digitalisering van de samenleving. Ook is gekeken naar een aantal omringende landen om te onderzoeken in hoeverre dit thema daar onderwerp van aandacht is.

Privatisering

Een eerste vaststelling die het verkennend onderzoek oplevert, is dat private partijen niet meer weg te denken zijn uit het veiligheidslandschap, zowel in Nederland als in ons omringende landen. Wel brengt toenemende privatisering zekere risico’s met zich mee met betrekking tot de gelijke toegang voor burgers tot veiligheid, de mate waarin grondrechten gewaarborgd zijn, en de potentiële afhankelijkheid van de politie van private partijen op het terrein van materieel, kennis en expertise. Een verschuiving in het veiligheidslandschap richting burgeropsporing roept vragen op over eigenrichting, en de mate waarin sommige (groepen) burgers beter in staat zullen zijn hun recht te halen dan andere. Daarnaast noopt deze ontwikkeling ook tot nadere reflectie op de rol van politie en vervolging.

Digitalisering

Het belang en de rol van internetplatforms is eveneens een belangrijke reden om de politiefunctie nader te bezien. De partijen die deze platforms beheren, fungeren in de praktijk ook als opspoorder en sanctioneerder. Hun ingrijpen kan een forse impact hebben op de personen die het betreft. Waar het gaat om de regulering van internetplatforms, de aanpak van cybercriminaliteit en de rol van privatisering, is het van belang om dit overleg ook in Europees en internationaal verband te voeren.

van de grote internetplatforms.

Burgeropsporing is een andere verschuiving in het veiligheidslandschap waarmee een risico samenhangt, namelijk het risico op eigenrichting: het verschijnsel dat burgers het recht in eigen hand nemen. Daarbij is het niet ondenkbaar dat sommige (groepen) burgers beter in staat zullen zijn hun recht te halen dan andere. Burgeropsporing roept ook fundamentele en niet eenvoudig te beantwoorden vragen op over de rol van de politie, bijvoorbeeld de vraag of de politie deze zaken bij voorkeur in behandeling dient te nemen en of dat betekent dat burgeropsporing de prioriteiten van politie en Openbaar Ministerie (OM) zou kunnen gaan bepalen. Daarnaast biedt de private sector ook evidente kansen voor een effectievere veiligheidszorg, bijvoorbeeld op het terrein van informatie-uitwisseling, maar ook omdat de politie, gezien de toenemende snelheid en het volume waarmee strafbaar gedrag op of via het internet wordt gepleegd, niet kan zonder private partijen, zoals de beheerders van de grote internetplatforms.

Afsluitend

De auteurs van bijgesloten ´kennisparel´ doen een drietal aanbevelingen, te weten:

• Maak als ministerie van Justitie en Veiligheid de inrichting van de politiefunctie onderwerp van aandacht, in een terugkerend ritme van (half )jaarlijks breed overleg, met het veld, met burgers, met wetenschap, banken, verzekeraars en het bedrijfsleven;
• Besteed in dat overleg aandacht aan de hier besproken trends van digitalisering en privatisering, maar stel de discussie ook open voor andere relevante maatschappelijke ontwikkelingen en verbind deze waar relevant met de hier besproken trends;
• Organiseer overleg op Europees of internationaal niveau, over de regulering van internetplatforms en in brede zin de aanpak van cybercriminaliteit, en over de rol van privatisering daarbij.

Dat klinkt allemaal mooi maar is m.i. toch een beetje mager. Naar mijn mening moet rekening worden gehouden met de volgende ontwikkelingen. De behoefte in de samenleving aan publieke en private veiligheidszorg zal verder doorzetten, maar zal ook een gedifferentieerd karakter hebben. Veilige buurten en veilige mobiliteit zijn blijkbaar te koop voor welgestelde inwoners. De private beveiligingsindustrie zal verregaand moderniseren door toepassing van nieuwe technieken (ICT, biometrie). Vooral de multinationals in de beveiligingsindustrie brengen geïntegreerde beveiligingssystemen voor gebouwen en particulieren op de markt tegen lage prijzen. Ook voor grotere objecten (winkelcentra, kantoorcomplexen, e.d.) worden in toenemende mate beveiligingssystemen ontwikkeld.

Het is voor de publieke sector zaak om zo objectief en pragmatisch mogelijk om te gaan met de kansen, uitdagingen en dreigingen die de private beveiligingsindustrie met zich meebrengt. Ten slotte is het in ieders belang te bepalen onder welke voorwaarden samenwerking tussen overheid en bedrijfsleven zinvol gestalte kan krijgen. Een drietal vragen staat dan centraal. (1) Waar doen zich kansen voor om de private zorg te versterken in het gehele justitiedomein? (2) Waar vindt dat een begrenzing in datgene wat essentieel tot de publieke uitvoeringstaak moet worden gerekend? (3) Onder welke voorwaarden kan de samenwerking tussen private en publieke veiligheidszorg zinvol gestalte krijgen? Daarbij gaat het niet alleen om de juridische aspecten, maar in het bijzonder ook om de maatschappelijke consequenties.

Ondanks de dalende trend in de ontwikkeling van de criminaliteit onder de bevolking en bedrijfsleven blijkt de behoefte aan veiligheid alleen maar toe te nemen. Er is sprake van een ‘’veiligheidsparadox’’, veroorzaakt door de afnemende bereidheid om risico te lopen op slachtofferschap. Nieuwe consumenten zijn in staat om zelf hun veiligheid te kopen (welgestelde bejaarden, bewoners van zogenaamde ´gated communities´). Vanwege de toegenomen welvaart zijn nieuwe eigendomsverhoudingen ontstaan die omvangrijke beveiliging met zich mee brengen. Er is sprake van toegenomen preventiebereidheid en eigenbelang om risico’s te mijden. Er is daarnaast een zekere ‘’veiligheidscultuur’’ ontstaan door de reële dreiging van terrorisme en cybercriminaliteit. Het verplichtende karakter van wet- en regelgeving om een adequaat niveau van beveiliging te bereiken neemt toe. Het is dus zaak om objectief te bezien hoe de taakverdeling tussen de publieke en private veiligheidszorg in de komende jaren verder gestalte zal krijgen. Bijgesloten ´kennisparel´ kan in die discussie zeker een rol van betekenis spelen.