Inleiding en context
Beste lezers van de ´kennisparels´ het is vandaag woensdag 1 december 2021, ten eerste, gefeliciteerd goede vriend en collega Frans van der Doelen. Maak er allemaal een mooie maand december van, ondanks de voortdurende perikelen rond COVID-19 en berichten over zogenaamde polarisatie in de Nederlandse maatschappij. De bezorgdheid over polarisatie in de samenleving neemt toe. Zie bijvoorbeeld deze bijdragehttps://nos.nl/artikel/2406186-ook-gevaccineerden-zijn-het-zat-en-verdeeldheid-neemt-toe-maar-oplossing-is-ingewikkeldIn de media en het publieke debat komt die zorg naar voren in tal van actuele maatschappelijke analyses. Polarisatie is een complex fenomeen. Om beleid en praktijk goed te informeren, is het belangrijk dat polarisatie geen containerbegrip wordt waarmee allerhande tegenstellingen, spanningen en conflicten zonder veel onderscheid op één hoop gegooid worden.
De auteur van bijgesloten ´kennisparel´ tracht met de nota Polarisatie, conflict en vrede – Geweldloos omgaan met tegenstellingen en spanningen bij te dragen aan de reflectie over polarisatie en hoe er best mee om te gaan. Op basis van inzichten uit de literatuur wordt in kaart gebracht welke vormen polarisatie zich kan voordoen. Er wordt ook een duiding gegeven aan het onderscheid en de wisselwerking met conflict. Er wordt stil gestaan bij wat deze inzichten uit de literatuur betekenen voor beleid en praktijk. Er wordt een schets gegeven van een referentiekader om op een geweldloze manier om te gaan met polarisatie.
Hoe kunnen we verschillende vormen van polarisatie herkennen? Wanneer is polarisatie problematisch en bedreigend, en wanneer maakt ze deel uit van democratisch samenleven, bijvoorbeeld wanneer activisten in hun streven naar sociale verandering een scherpere positie gaan innemen ten aanzien van een maatschappelijk vraagstuk? Hoe verhouden praktijkexperts zich best tot contestatiedynamieken en machtsvraagstukken die achter polarisatie en conflicten kunnen schuilgaan? En hoe verhouden zich de diverse strategieën en technieken die de afgelopen jaren ontwikkeld werden tot elkaar? Bijgesloten ´kennisparel´ geeft daarover inzicht en overzicht. En maak er vooral vandaag een perfecte dag van: https://www.youtube.com/watch?v=QYEC4TZsy-Y
Bron
Van Alstein, Maarten (juli 2021). Polarisatie, conflict en vrede: Geweldloos omgaan met tegenstellingen en spanningen. Brussel: Vlaams Vredesinstituut, 46 pp. https://vlaamsvredesinstituut.eu/wp-content/uploads/2021/07/PolarisatieConflictVrede-WEB.pdf
Samenvatting
Sinds enkele jaren groeit de bezorgdheid over polarisatie in de samenleving. In de media en het publieke debat duikt het begrip regelmatig op, in soms heel uiteenlopende contexten. Wie er de media op naslaat stelt vast dat het begrip zelden gedefinieerd wordt. De term valt meestal zonder adjectief of verdere toelichting. Het begrip fungeert als containerbegrip om allerhande maatschappelijke tegenstellingen, spanningen of conflicten te benoemen. Bovendien wordt polarisatie meestal als een negatief fenomeen bekeken. Nu zijn er daadwerkelijk risico’s en gevaren verbonden aan polarisatie. Toch dreigt onze blik op het fenomeen te vertroebelen wanneer we polarisatie op een eenduidig negatieve manier benaderen.
Het voldoende scherp houden van onze blik op polarisatie is dus zinvol. Dat vergt dat we vanuit verschillende perspectieven blijven nadenken over de betekenis van polarisatie en hoe er best mee om te gaan: in praktijk, beleid en onderzoek. Met deze reflectienota willen we bijdragen aan die oefening. We vertrekken van enkele sleutelinzichten uit de literatuur over polarisatie en conflict. Vervolgens proberen we door te denken wat deze inzichten betekenen voor de praktijk. Zo schetsen we de krijtlijnen van een referentiekader om over polarisatie na te denken en er in de wijk, in de klas of op online platformen op een geweldloze manier mee om te gaan. Het doelpubliek dat we daarbij voor ogen hebben, zijn beleidsmakers die op landelijk en lokaal niveau beleid moeten ontwikkelen rond polarisatie, professionals die actief zijn in de vormingspraktijk rond polarisatie en conflicthantering, en praktijkexperts zoals onderwijsprofessionals en preventieambtenaren die op zoek zijn naar verdieping.
Een belangrijk uitgangspunt van het referentiekader dat we in deze nota uitwerken, is dat polarisatie en conflict verschillende fenomenen zijn. Heel kort samengevat, gaat polarisatie om verwijdering en toenemende afstand, terwijl conflict duidt op botsing en confrontatie. Wel vertonen polarisatie en conflict een nauwe samenhang. Polarisatie kan tot conflicten leiden, terwijl conflicten als effect kunnen hebben dat de polarisatie vergroot. De complexe wisselwerking tussen polarisatie en conflict is een belangrijke reden waarom het Vlaams Vredesinstituut mee wil nadenken over deze problematiek.
Eén van de opdrachten van het Vredesinstituut is om op basis van wetenschappelijke inzichten bij te dragen aan de preventie van geweld en aan het vreedzaam hanteren van conflicten. Vanuit die optiek richten we ons in deze nota op polarisatie, als actueel fenomeen dat aan de basis ligt van tal van spanningen en conflicten in onze samenleving. De focus ligt daarbij op het politieke en maatschappelijke. Het gaat met andere woorden over polarisatie inzake actuele politieke thema’s zoals migratie en de links-rechts breuklijn, alsook over tegenstellingen tussen politieke en sociale groepen. Die tegenstellingen kunnen zich zowel op het niveau van de brede samenleving als in een wijk, een online platform of een klas voordoen. Interpersoonlijke (bijvoorbeeld familiale) en zakelijke conflicten vallen buiten het bestek van de nota. Referentiekaders om geweldloos om te gaan met politieke en maatschappelijke tegenstellingen en spanningen vereisen, tot slot, een visie op democratie, conflict en vrede. Zo’n visie zullen we niet in deze inleiding maar wel in de loop van de uiteenzetting proberen te expliciteren.
Afsluitend
In lijn met de verharding van de standpunten nemen ook de tegenstellingen en spanningen, de polarisatie en de conflicten toe. Hoe gaan we daar best mee om? Hoe zoeken we naar verbinding, terwijl getracht wordt de ruimte voor meerstemmigheid en meningsverschil zo open mogelijk houden, en schadelijke polarisatie en conflicten voorkomen of verminderen? De inzet van deze vragen is groot: hoe willen we op een democratische en geweldloze manier samenleven. Het belang van het geweldloos omgaan met polarisatie en conflict zal de komende jaren alleen maar toenemen. Naar alle waarschijnlijkheid zullen de tegenstellingen en spanningen in onze samenleving niet afnemen. Die lijken immers samen te hangen met diepgaande transformaties die de samenleving sinds enkele decennia doormaakt.
Technologische veranderingen, globalisering, migratie, toenemende diversiteit, egocentrisch gedrag, veranderingen in familiestructuren, genderrollen en COVID-19 tegenstellingen worden steeds meer manifest waarneembaar in de Nederlandse maatschappij. Het is zaak om hier zowel beleidsmatig als in de grillige praktijk op een rationele en vreedzame manier mee om te gaan. Het is eigenlijk eenvoudig: wees gewoon eens aardig voor elkaar en geniet van alle democratische verworvenheden die wij hebben. Dan gaat het allemaal vast een stuk beter om polarisatie tegen te gaan.
Tot zover maar weer, blijf gezond, optimistisch en wees vooral aardig voor elkaar. Alleen zo gaan we echt solidair met elkaar om. Tot de volgende ´kennisparel´ die over een paar dagen in jullie mailbox valt.
