Inleiding en context
Goede morgen beste mensen op deze maandag 26 september 2022. De zomer is nu echt voorbij, daarom deze wat treurige song voor jullie: https://www.youtube.com/watch?v=4ZQWr7cF0eY Mooi hoor. Maar nu naar de ´kennisparel´ van vandaag (de 460e alweer). Die gaat over een onmisbare schakel in de logistiek van de georganiseerde misdaad: het zogenaamde witwassen van door o.a. georganiseerde misdaad verkregen illegaal vermogen. De Nederlandse Bank (DNB) publiceerde daarover onlangs bijgesloten ´kennisparel´. Een meer risico gebaseerde benadering moet de inspanningen om de financiële sector vrij te houden van financieel-economische criminaliteit gerichter maken. Een dergelijke benadering vermindert ook de ongewenste neveneffecten van de poortwachtersrol van banken en andere financiële instellingen, zoals het onnodig weigeren of uitsluiten (‘de-risking’) van klanten van het betalingsverkeer. DNB is toezichthouder op de toepassing in de financiële sector van de Wet ter voorkoming van witwassen en terrorismefinanciering (Wwft), en constateerde in de afgelopen jaren ernstige tekortkomingen in de sector bij de naleving van de Wwft.
De inmiddels ingezette hersteltrajecten brengen omvangrijke investeringen en kosten met zich mee voor het bankwezen. Daarbij zijn vragen gerezen over de doelmatigheid van de gevolgde aanpak, en over de maatregelen die klanten ervaren en die voor bepaalde risicovolle klanten of groepen van klanten de toegang tot financiële diensten beperken. Om te komen tot een meer risico gebaseerde benadering wordt van de banken een betere risico-identificatie van hun klanten verwacht. Een beperktere inzet in het geval van lage risico’s biedt ruimte om meer capaciteit en aandacht te richten op de hogere risico’s. Toezichthouder DNB van zijn kant gaat instellingen daarbij helpen door onder meer ‘guidance’ te geven over benaderingen die bij lage risico’s passend zijn.
Ook de bredere inzet van technologisch innovatieve oplossingen, indien nodig ook in samenspraak met de wetgever, moet de aanpak van witwassen gerichter maken. Voor de risicoclassificatie van klanten en bij transactiemonitoring kan bijvoorbeeld ‘machine learning’ ingezet worden, op voorwaarde dat er adequate waarborgen zijn ingericht als het gaat om privacy, non-discriminatie en uitlegbaarheid. Ook het hergebruik van gegevens door klanten, bij voorbeeld via elektronische identificatie zou administratieve lasten kunnen verminderen. Daarnaast wordt ingezet op het versterken van de effectiviteit van de keten van betrokken partijen in het tegengaan van het witwassen. Een sterkere coördinatie en prioriteitsstelling tussen partijen moet hier aandacht krijgen, bijvoorbeeld door gezamenlijk te onderzoeken of de effectiviteit van het melden van ongebruikelijke transacties kan verbeteren door de aandacht te richten op de daadwerkelijk verdachte transacties.
Bron
Brits, Hans, Frans van Bruggen, Charlotte Dijkstra, Richard Hoff, David Keijzer, Joris van Toor & Lisanne Veldhuis (september 2022). Van herstel naar balans: Een vooruitblik naar een meer risico gebaseerde aanpak van het voorkomen en bestrijden van witwassen en terrorismefinanciering. Amsterdam: Nederlandse Vereniging van Banken, 38 pp. https://www.dnb.nl/media/2ambmvxt/van-herstel-naar-balans.pdf
Samenvatting
De Nederlandse maatschappij en burgers moeten erop kunnen vertrouwen dat financieel-economische criminaliteit – in het bijzonder witwassen en terrorismefinanciering – in de financiële sector wordt tegengegaan, zonder dat de dienstverlening aan diezelfde burger in het geding komt. De maatschappelijke urgentie om actief financieel-economische criminaliteit te voorkomen en te bestrijden is groot. Witwassen ondergraaft immers het vertrouwen van de burger in de financiële sector. Criminele en terroristische organisaties en personen gebruiken het witgewassen geld voor eigen gewin en om verdere activiteiten te financieren. Uiteindelijk betaalt de ‘gewone’ burger de prijs. Niet alleen via hogere belastingen, maar ook doordat de samenleving onveiliger wordt en de rechtsstaat wordt ondermijnd.
DNB ziet erop toe dat financiële instellingen hun aanpak op financieel-economische criminaliteit op orde hebben, en draagt zo bij aan een schone en integere financiële sector. Dit blijft onverminderd nodig. Zowel de samenleving als de politiek vragen om een stevige en effectieve aanpak van financieel- economische criminaliteit.
Het toezicht hierop is dan ook door DNB aangemerkt als één van haar drie speerpunten. Dit rapport besteedt in het bijzonder aandacht aan het toezicht op banken, die een spilfunctie vervullen in het financiële systeem. Handhavingsacties en hersteltrajecten hebben de inspanning van banken om witwassen en terrorismefinanciering te voorkomen vergroot. Banken zijn strenger aan de poort geworden, en onderwerpen hun klanten tegenwoordig intensiever aan nader onderzoek. Hierdoor kunnen risico’s beter worden beheerst. Het beïnvloedt echter ook de bancaire dienstverlening. DNB ontvangt signalen dat het voor bepaalde zakelijke partijen en consumenten moeilijk is geworden om toegang te krijgen tot bankdiensten of te behouden.
Tegen deze achtergrond houdt DNB in dit rapport haar toezicht en beleid ten aanzien van het voorkomen van financieel-economische criminaliteit door banken tegen het licht. Naast deskresearch zijn met betrokken partijen interviews afgenomen. Daarnaast is additionele informatie verzameld met behulp van een vragenlijst die is beantwoord door de vier grootste banken in Nederland en contact gezocht met klanten van banken die meldingen hebben gedaan bij DNB. Om de effectiviteit en efficiëntie van de voorkoming en bestrijding van financieel-economische criminaliteit te vergroten is het van belang te bezien hoe de inspanningen van de sector daadwerkelijk risico gebaseerd kunnen worden en hoe risico gebaseerd toezicht van DNB daaraan kan bijdragen. De bevindingen uit dit rapport wil DNB verder bespreken in de vorm van rondetafelgesprekken met de sector en andere stakeholders. Na een inleidende schets van het probleemveld (hoofdstuk 1) wordt achtereenvolgens ingegaan op de rol van de banken in het voorkomen en bestrijden van witwassen en terrorismefinanciering en de mogelijke neveneffecten daarvan (hoofdstuk 2), het toezicht van DNB (hoofdstuk 3), het perspectief dat inzet van technologie biedt (hoofdstuk 4), en de noodzaak tot intensieve samenwerking van alle betrokken partijen (hoofdstuk 5).
Afsluitend
Het rapport van de DNB komt bijna tegelijkertijd uit met een op 23 september aan de Tweede Kamer verzonden ´nieuwe beleidsvisie aanpak witwassen´ van de ministers Kaag van Financiën en minister Yeşilgöz-Zegerius van Justitie en Veiligheid: https://www.rijksoverheid.nl/actueel/nieuws/2022/09/23/verdere-verbetering-van-aanpak-van-witwassen De aanpak van witwassen staat bij dit kabinet hoog op de prioriteitenlijst. Uit diverse (inter)nationale onderzoeken blijkt dat de basis goed op orde is in de aanpak van witwassen. Wel is op een aantal terreinen verbetering noodzakelijk. Het kabinet gaat daar mee aan de slag, samen met publieke en private partijen. Het kabinet zet extra stappen om witwassen te voorkomen. Zo wordt het toezicht op niet-financiële instellingen zoals cryptoaanbieders, notarissen en advocaten verbeterd. Tegelijkertijd biedt het kabinet ruimte om ongewenste gevolgen van de strenge regelgeving tegen te gaan. Zo wordt het openen van een bankrekening voor mensen die in sectoren werken met een hoog witwas-risico, zoals sekswerkers en autohandelaren, beter geborgd.
En laten we afsluiten met een positieve boodschap. Het gaat dus allemaal wat beter met de bestrijding van witwassen in Nederland. De Algemene Rekenkamer (ARK)kwam begin juni dit jaar ook tot deze conclusie: https://www.rekenkamer.nl/publicaties/rapporten/2022/06/08/bestrijden-witwassen-deel-3-stand-van-zaken-2021 In dat ARK-onderzoek wordt vastgesteld dat de ministers van Financiën en van JenV de afgelopen jaren belangrijke en daarmee betekenisvolle verbeteringen hebben doorgevoerd in de aanpak van witwassen. Zij hebben het inzicht in de aard, omvang en risico’s van witwassen vergroot. En mede op basis hiervan beleid en monitoring opgezet, en de uitvoering aangepast. Ook hebben zij samenwerkingsverbanden opgericht en ingericht, die kennis en informatie delen over witwastransacties en de bestrijding daarvan. Tevens hebben de ministers de afgelopen jaren meer aandacht en budget besteed aan het bestrijden van witwassen. Het is aannemelijk dat hierdoor de prestaties als indicatoren voor de aanpak van witwasbestrijding hanteren, zijn toegenomen.
Zo is er de afgelopen jaren een toenemend aantal ongebruikelijke transacties gemeld door melding plichtige instellingen zoals banken, accountants en notarissen. Ook heeft de Financial Intelligence Unit Nederland (FIU-NL), die deze meldingen ontvangt en analyseert, een toenemend aantal van deze transacties verdacht verklaard. Verder hebben de opsporingsdiensten meer witwaszaken aangeleverd bij het Openbaar Ministerie (OM) en heeft het OM meer witwaszaken voor de rechter gebracht. En tot slot zijn in meer witwaszaken sancties opgelegd door de rechter.
Volgens de ARK zijn er ook kansen om witwassen in Nederland doelmatiger en doeltreffender te bestrijden, zodat ook meer recht wordt gedaan aan de inspanningen van private partijen zoals banken, geldwisselkantoren, accountants en notarissen om witwassen te signaleren. De meldketen voor ongebruikelijke transacties is naar het oordeel van de ARK rijp voor een volgende stap. Bijgesloten ´kennisparel´ biedt daar concrete voorstellen voor inclusief de bovenstaand vermelde beleidsvisie aanpak witwassen van het Kabinet.