Inleiding en context
Goede morgen allemaal op deze dinsdag 25 oktober 2022. We beginnen met een vrolijk toepasselijk lied bij de ´kennisparel´ van vandaag, die trouwens ook voor mijn broer Bart Jan is die vandaag jarig is: https://www.youtube.com/watch?v=PF3CGENBhn0 Vanochtend een ´kennisparel´ die wat afwijkt van de gangbare. Onderzoekers van de Radboud Universiteit hebben voor de rechtspraak een (deels internationaal) literatuuronderzoek uitgevoerd naar verklaringen voor de ontwikkelingen van het aantal rechtszaken gedurende de periode 2005-2020 in Nederland. Dit onderzoek is uitgevoerd in het kader van het project ‘Veranderende rol en domein van de rechter’ uit het programma ‘Effectieve rechtsbescherming’ (Agenda voor Onderzoek en Kennisdeling 2021-2022) van de Raad voor de rechtspraak. Het rapport is uitgebracht in de reeks Research Memoranda, daarin staan de wetenschappelijke onderzoeksprojecten centraal die zijn uitgevoerd in opdracht van de Raad voor de rechtspraak. En in een enkel geval door medewerkers van de Raad zelf zijn uitgevoerd. De Research Memoranda vormen een medium voor de onderzoekers om verslag te doen van hun werk, ook in relatie tot hun vakgenoten. Geïnteresseerde ´kennisparelontvangers´ kunnen de verschenen rapporten downloaden vanaf: Research memoranda | Wetenschappelijk onderzoek | Rechtspraak
Er bestaat in Nederland weinig empirisch onderzoek dat ontwikkelingen in specifieke rechtszaken probeert te verklaren. In de literatuur wordt veelal volstaan met de constatering dat er een afname van rechtszaken is en dat daaraan meerdere oorzaken ten grondslag kunnen liggen. Het meeste empirische onderzoek is beschikbaar over handelszaken en strafzaken. Voor het verklaren van veranderingen in het beroep op de rechter, varieert het echter sterk per specifiek rechtsgebied welke factoren een belangrijke rol spelen. Het rapport gaat in op details naar rechtsgebied en specifieke zaaktypen.
Ook hebben de onderzoekers geprobeerd aan te geven waar wat hen betreft lacunes in kennis bestaan die door onderzoek gevuld zouden moeten worden. Vaak heeft dit betrekking op zaken min of meer buiten het zicht van de Rechtspraak; de probleemfrequentie, buitengerechtelijke geschilbeslechting, besluiten en bezwaren bij bestuursorganen, maar ook het voortraject bij politie en OM in de strafrechtketen.
Bron
Voert, Marijke ter, Anna Pivaty & Leny de Groot-van Leeuwen (september 2022). Beroep op de rechter: Ontwikkelingen in het aantal rechtszaken van 2005-2020. Den Haag: Raad voor de rechtspraak, Research Memoranda, vol. 17, no. 4, september, 124 pp. https://www.rechtspraak.nl/SiteCollectionDocuments/research-memoranda-nr-4-2022.pdf
Samenvatting
In dit rapport doen we verslag van een literatuuronderzoek naar de verklaringen voor de ontwikkelingen van het aantal rechtszaken gedurende de periode 2005-2020 in Nederland. Het aantal zaken dat rechters behandelen verandert door de jaren heen. Lange tijd was in binnen- en buitenland op vrijwel alle rechtsgebieden sprake van een stijging van het aantal rechtszaken. Zo constateren onderzoekers op basis van gegevens van 25 Europese landen dat de instroom van burgerlijke zaken gedurende de periode 2006 tot 2010 in vrijwel al deze landen steeg. Bovendien was de verwachting dat het totaal aantal rechtszaken in Nederland zou blijven toenemen en richtte het overheidsbeleid zich op het ontlasten van de rechtspraak en stimuleren van alternatieve wijzen van conflictoplossing. Het laatste decennium is het beroep op de rechter in Nederland veranderd. De jaarcijfers laten over het geheel genomen een daling zien op vele rechtsgebieden.
De bezorgdheid om de groei verdween daardoor en verbazing en soms zorg over de afname kwamen op. Die omslag geldt voor ons land, maar eveneens voor andere Westerse landen, waarbij de Verenigde Staten koploper is. De vraagstelling voor onderzoek en beleid luidt nu veeleer: het aantal rechtszaken daalt en wat betekent dat? Vragen die in de literatuur over dit thema worden gesteld, zijn van kwantitatieve en kwalitatieve en van empirische en normatieve aard: hoe komt het dat het aantal rechtszaken afneemt en hoe is die afname te waarderen?
De vraagstelling van het onderzoek luidt als volgt:
1. Hoe heeft het beroep op de rechter zich voor verschillende rechtsgebieden ontwikkeld in de periode 2005-2020?
2. Welke verklaringen worden in nationale en internationale (empirische) literatuur gegeven voor die ontwikkelingen? Welke suggesties worden in de literatuur gedaan voor (vervolg)onderzoek?
3. Op welke gebieden ontbreekt inzicht in de verklaringen voor de ontwikkelingen? Het onderzoek richt zich op het verklaren van het beroep op de rechter in eerste aanleg in Nederland over de periode 2005-2020.
Afsluitend
De rol van de rechter in de samenleving verandert in de loop der jaren, maar zijn functie vervult hij altijd voor de hele bevolking. Onderzoek naar rechtszaken onder alle groepen in de samenleving is van belang opdat kennis wordt verkregen over wie waarom de rechter vermijden of opzoeken. Hiermee is het maatschappelijk draagvlak van de rechtspraak gediend en kan bovendien de gedachtewisseling over het domein van de rechter empirisch worden onderbouwd. Bijgesloten ´kennisparel´ geeft daartoe belangrijke informatie, zowel kwantitatief als in de verklarende sfeer. Empirisch onderzoek waar de Rechtspraak verder op voort kan bouwen. Opnieuw belangrijke kennis voor zowel beleid als praktijk.