Inleiding

Goede morgen beste lezers van de ´kennisparels´, het is vandaag dinsdag 12 november 2024. Ik begin eerst met het feliciteren van mijn zeer gewaardeerde collega Marlou met de geboorte van haar dochter Linde. Geniet ervan! Bij dat mooie geschenk hoort een vrolijk liedje: https://www.youtube.com/watch?v=ryrEPzsx1gQ Dat was wat mij betreft een prima ´gouwe ouwe´. Maar nu naar een gloednieuwe editie van het tijdschrift Justitiële Verkenningen met als thema de parallelle economie. In de parallelle economie vinden (financieel-)economische activiteiten plaats die geheel of gedeeltelijk buiten overheidsregulering om gaan.

Dat kan gebeuren om ideologische redenen, zoals afwijzing of verzet tegen de bestaande (economische) maatschappij. Maar er zijn ook minder verheven motieven te onderkennen, zoals simpelweg het willen vermijden van het reguliere betalingsverkeer en het bijbehorende toezicht, omdat er crimineel geld in het spel is. In dit nummer van Justitiële verkenningen wordt toegelicht welke verschijningsvormen er zijn van parallelle economische activiteiten en worden een aantal aspecten ervan nader besproken.

Bron

Kruisbergen, Edwin & Melvin Soudijn (Redactie) (oktober 2024). Parallelle economie. Justitiële Verkenningen, vol. 50, no. 2, oktober, 128 pp. https://repository.wodc.nl/bitstream/handle/20.500.12832/3408/JV202402-volledige-tekst.pdf?sequence=11&isAllowed=y

Samenvatting

Een begrip als de ‘parallelle economie’ wijst erop dat het gereguleerde economische verkeer niet noodzakelijkerwijs de enig mogelijke leef en werkwereld is. Verschillende personen en groeperingen willen of kunnen niet (volledig) functioneren binnen de formele kaders die in onze moderne samenleving gelden. Zij gebruiken of creëren daarom mogelijkheden buiten die kaders om. Denk aan iemand die in een illegale economische sector actief is, bijvoorbeeld als drugshandelaar, en die het formele betalingsverkeer ontwijkt, simpelweg omdat hij zijn verdiensten wil veiligstellen. Maar er zijn ook actoren die andere, ideologische redenen hebben om de formele economie, of zelfs de samenleving als zodanig, af te wijzen. ‘Parallelle economie’ is het centrale thema van dit nummer van Justitiële Verkenningen.

De inhoud van het themanummer ziet er als volgt uit:

• Edwin Kruisbergen en Melvin Soudijn Parallelle economie. Over ontwijken van en verzet tegen regulier financieel-economisch verkeer – een introductie
• Sjoerd Hooijmaaijers en Sander IJmker De illegale economie en nationaal inkomen
• Melvin Soudijn Waarom de groothandel in verdovende middelen niet zonder ondergrondse bankiers kan
• Adriaan van Veldhuizen en Eline Darmont Los van het geld: soevereinen en het financiële systeem
• Michael Schmitz Trade Based Money Laundering: uitdagingen en ontwikkelingen binnen de opsporing
• Madelijne Gorsira Geconstrueerd vertrouwen. Een dossieronderzoek naar crimineel misbruik van de trustsector
• Thijmen Verburgh en Jocelyn van Rijs De vermenging van ideologie en criminaliteit bij cryptovaluta

In korte samenvatting de bovenstaande artikelen die in het themanummer aan de orde komen:

(1) Europese richtlijnen schrijven voor dat drugshandel en andere illegale economische activiteiten worden meegenomen in de nationale rekeningen van lidstaten. De uitkomsten hiervan worden vervolgens gebruikt om de afdracht van de lidstaten aan de Europese Unie vast te stellen. Maar hoe schat je de omvang van deze activiteiten? (2) De reden waarom ondergronds bankieren en drugscriminaliteit een perfecte match vormen. Sterker nog, de groothandel in verdovende middelen had vermoedelijk nooit zo efficiënt kunnen functioneren zonder de financiële bemiddeling van ondergrondse bankiers.

(3) Welke financieel-economische consequenties sommige soevereinen aan hun denkbeelden verbinden, zoals het opeisen van een geheim overheidsfonds of het weigeren van betalen van belasting. (4) Verschillende methoden die misbruik maken van de internationale handel om criminele opbrengsten wit te wassen, ook wel Trade Based Money Laundering (TBML) genoemd. Ook worden enkele knelpunten in de bestrijding van TBML toegelicht.

(5) Manieren waarop misbruik van de trustsector wordt gemaakt. Hierbij is een analyse gemaakt van82 strafrechtelijke onderzoeken naar trustkantoren. Opvallend was dat de meeste verdachten uit het (legitieme) midden- en kleinbedrijf kwamen. (6) De rol die cryptovaluta, zoals Bitcoin, spelen bij verschillende activiteiten binnen de parallelle economie. Deze valuta worden veelvuldig gebruikt bij onder andere de handel in illegale waar, zoals drugs of wapens. Maar cryptomunten zijn soms ook verbonden met ideologische opvattingen en waarden zoals autonomie en privacy.

Afsluitend

Volgens beide redacteuren van deze ´kennisparel´ stelt de parallelle economie de overheid voor een probleem. Aan de ene kant kunnen initiatieven binnen de parallelle economie positieve effecten hebben en is er, zolang ze niet een duidelijk illegaal karakter hebben, niet een reden om deze te bestrijden. Door innovatie ontstaan nieuwe diensten of goederen, denk aan cryptovaluta, waar burgers en bedrijven gebruik van kunnen maken en die bovendien de werkgelegenheid en economie ten goede komen.

Daar staat echter tegenover dat een parallelle economie ook de basis onder de reguliere economie, of de samenleving in bredere zin, kan ondergraven. Diensten en activiteiten die zich buiten het zicht van de overheid bevinden, leveren geen belasting op en kunnen oneerlijke concurrentie creëren voor hen die zich wel aan de formele regels houden. Bovendien is een deel van de parallelle economie met strafbare feiten in verband te brengen. Criminele verdiensten kunnen een aanzuigende werking hebben, leiden tot witwassen, en brengen mogelijk corruptie met zich mee. De overheid ziet zich dus gedwongen om op de parallelle economie te reageren. We zien dat daarbij drie soorten reacties ontstaan. Het gaat hierbij  om: verbod en ontmoediging, repressie en controle, en incorporatie en regulering.

De parallelle economie bestaat als alternatief voor reguliere financieel-economische kanalen. Dat alternatief wordt vaak gebruikt door personen van wie de activiteiten of de voorkeuren zich niet goed verhouden tot de overheidsregulering die het ‘normale’ financieel-economische verkeer structureert. Diezelfde overheid probeert vervolgens de meest onwelgevallige alternatieven in of uit te dammen door nieuwe regulering te introduceren. Op haar beurt heeft die nieuwe regulering bedoelde en onbedoelde gedragsreacties, die gepaard kunnen gaan met nieuwe mogelijkheden binnen de parallelle economie. Kortom, de parallelle economie bestaat bij de gratie van het bestaan van een formele economie.